Ik voel iets ongemakkelijks. Al een tijdje speelt het op. Elke keer als ik iets hoor over een boot vluchtelingen op de Middellandse Zee. Een boot, met mensen die het nét wel of nét niet redden. Maar deze afgelopen week kroop het ongemakkelijke gevoel meer dan ooit onder mijn huid. Net thuis van vakantie in Macedonië zie ik de beelden, afkomstig uit mijn vakantieoord, waarin de politie de vluchtelingen met traangas verdrijft. Toen ik er was, ontmoette ik er alleen maar vriendelijkheid en die typische verlegenheid van mensen die de alleen hun eigen taal spreken, waarvan wij toeristen natuurlijk niks verstonden. En nu zie ik de paniek in de ogen van de Macedoniërs. Paniek en angst, niet zo gek als je zelf maar net overeind weet te blijven in een arm en corrupt land. Maar mijn ongemakkelijke gevoel wordt ondertussen alleen maar sterker.
Deze week: een vrachtwagen vol mensen die gestikt zijn. De rillingen lopen over mijn rug. Ik zucht. Ik weet het niet. Ik wil Angela Merkel bellen en zeggen dat ik het met haar eens ben. Of zoiets.
Dan gaat mijn telefoon. Aan de lijn is niet Angela Markel, maar Mohammed. Hij kwam ineens onze kerk binnen, al weer een tijd geleden. Ik heb niet zoveel contact met hem. Maar namen van mensen die ik doop vergeet ik niet zo snel. Deze week probeerde ik met hem af te spreken. Hij woont in Rotterdam, daar kom ik tegenwoordig ook wel eens. Ik dacht natuurlijk ook aan hem, door de beelden van die bange mensen op de spoorlijn richting Europa. Hij heeft er ooit ook gestaan, als vluchteling, dwalend richting Europa. Want in Afghanistan maakte hij andere keuzes dan de keuzes die wenselijk zijn in de ogen van Taliban. Maar nu gaat het goed met hem. Zijn Nederlands was een stuk beter, hij heeft rijles en een baan. Te weinig tijd om af te spreken, druk druk druk. Het gaat wel goed met die integratie als je het mij vraagt. “Doe groeten aan iedereen en hoe gaat het met mevrouw Liesbeth?”
Iets van het ongemakkelijke gevoel was weg na dit telefoontje. Maar één blik op nu.nl of de krant, en het is weer helemaal terug. ‘De exodus van vluchtelingen kost opnieuw levens’, zo kopte de krant. Het schuurt dat we ons zo weinig raad weten met al die mensen die moeten vluchten.
Week in, week uit, lezen wij in de kerk de verhalen van het volk Israël. Hun uittocht naar een beloofd land lijkt een sprookjesachtig tafereel in vergelijking met de gruwelijkheid van de beelden die wij zien. Maar als je goed leest, was er toen ook paniek en angst in de ogen van de vreemdelingen die zij tegenkwamen. De onzekerheid en de weerstand brak de Israëlieten zelf voortdurend op. En toen ze eenmaal in het beloofde land kwamen, bleek het land niet leeg te zijn.
En toch, ze gingen op weg om hun kinderen in vrijheid te laten opgroeien. Op weg naar een land waar vrede is, naar een land waar de vrede van God te vinden is. Want echt mens zijn, dat kan toch alleen als er vrede woont in de huizen en de harten.
Wij zijn niet op uittocht. Wij wonen in het land dat precies het beloofde land is. Het ‘paradijselijke’ West-Europa, zelfs als het als een valse belofte komt van de boeven die mensen smokkelen.
Vaak verplaatsen we ons bij het Exodusverhaal van het volk Israël in de positie van het volk dat op zoek is naar dat beloofde land. Maar in onze tijd hoor ik niet bij de mensen in hun exodus. De komst van al deze vluchtelingen draait de rollen om. Ik wóón al in het beloofde land. Dat heeft zelden zo ongemakkelijk gevoeld.
Afgelopen week bezocht ik een oudere vrouw die deze zin meteen afmaakte. Het is de eerste zin van het kerstverhaal zoals Lukas het verteld. De eerste zin over dat bevel van keizer Augustus die een volkstelling wilde.
Meteen zie je het verhaal voor je: Jozef en Maria. Zij, zwanger op een ezel; hij, de ezel aan de hand. Samen op weg naar Betlehem, de stad waar zij zich moesten melden. De stad van David – hun voorvader. De meesten van ons kunnen het verhaal moeiteloos verder vertellen, zoals die mevrouw die ik sprak. En dan zien we het plaatje van de kerststal. Met een blinkende ster, een paar ruige herders en wat exotische koningen.
Het geschiedde in die dagen…
Maar wat gebeurde er eigenlijk precies, daar in Betlehem? En wat betekent dit verhaal in de kerstdagen van 2015?
Een Duitse supermarkt zendt dit jaar een opvallend reclamespotje uit voor kerst. We zien een oude man. Hij ziet zijn kinderen amper, omdat ze ontzettend druk zijn met hun werk en hun gezin. Met kerst zit hij alleen aan tafel. Hij heeft de berichtjes op zijn antwoordapparaat afgeluisterd waarop zijn kinderen zich afmelden. Hij besluit om zijn kinderen een rouwkaart te sturen, waarop hij zijn eigen overlijden aankondigt. Als ze allemaal thuis komen om afscheid te nemen, staat er een gedekte tafel. Papa blijkt helemaal niet dood en hij nodigt hen uit aan tafel. Dit was de enige manier om ze allemaal thuis te krijgen.
Het spotje is nogal heftig, zeker als je je realiseert dat het een supermarktketen is die dit heeft geproduceerd. Onze grutters doen immers uitstekende zaken tijdens de kerst. De open zenuw die ze raken (of gebruiken) is het schuldgevoel dat velen van ons hebben, omdat we niet genoeg tijd en ruimte hebben voor elkaar. De verbazing dat een man zijn eigen dood in scène moet zetten om zijn familie te zien raakt aan onze nachtmerrie. Zeker in een grote stad, waar het geen fictie is dat mensen alleen sterven. Dat gebeurt in onze dagen, in onze buurt.
In het spotje is de verbazing van de kinderen die hun vader in levenden lijve ontmoeten natuurlijk enorm. Maar als de schok verdwijnt, is het feest. Zo ziet de verbazing eruit als er iets gebeurt dat onmogelijk lijkt, maar beter is dan je had durven dromen. Ik denk niet dat kerst gaat over schuldgevoelens of familieverplichtingen. Maar wél over deze verbazing en verwondering. Omdat er iets onmogelijks gebeurt wat beter is dan je had dúrven dromen.
Het geschiedde in die dagen…
Kom en verwonder je over wat er is gebeurd in Betlehem, in die dagen dat keizer Augustus een bevel deed uitgaan. Kom en verwonder je over wat er kan gebeuren in de dagen van kerst in 2015. Tijdens een diner, tijdens een kerkdienst, in een verloren moment van stilte, in een gesprek waar ineens tijd voor is. Misschien wordt deze kerst wel beter dan je durft te hopen – omdat de hemel opengaat.
Laat je verbazen en verwonder je over hoe God onder ons verschijnt.
Om ons goed voor te bereiden schreven we een verslag over wat ons bezighoudt in ons werk. Op zo’n moment realiseerde ik me dat dominee zijn in de Indische Buurt toch wel echt een voorrecht is. Veel van mijn collega’s werken in een dorp, waar iedereen hen kent. Hoe anders is dat hier, in de Javastraat: elke keer als ik iemand ontmoet in de Javastraat en vertel dat ik dominee ben, geniet ik van de verrassing op het gezicht. Soms weet men überhaupt niet wat een dominee is of doet, en als men het wel weet, pas ik als jonge vrouw vaak niet in het beeld dat ze van de dominee hebben.